Stòt de miene mor um
Dör Joop Brons
Uit Mededelingen, jaargang 36, nummer 3
Dialec' is niet inkel 'n stukske cultureel erfgoed van 'n stad, dörp of regio, 't is ok 'n goeie bewaorplek van de Nederlandse taol. Heel duk dinke' minse' dat iets streektaol is, terwijl 't feitelik um officieel Nederlands geet. 't Zien mèrstal woorde' die ien de Ingelse störm, die gedurig over ons land wääi', ien onbrük zien gerak'.
Sprèkers van 't dialec' houwe' graag vast aon die ouwe ütdrukkinge' en d'r köm mor mondjesmaot 'n nej woord bej. Vergeliek dat 's met 't Hoog Hollands, dan zie'j dat 't Groot woordeboek van de Nederlandse taol - de Dikke Van Dale - ientusse' is ütgegroeid tot drie deile' van samen 4464 bladzèj. En ieder jaor wör die woordelies' gròtter.
Ien 't Huusses zien d'r vörbeelde' zat van geadoptierde woorde' en ütdrukkinge'. Nim zoiets as krang, wat gewoon Hollands is. En menigeen dink dat 'n knaos inkel ien Huusse' stèk, mor de knaas steet ok al ien die Hollandse taolbijbel. Allinnig: niet-Huussenaore gebrüke' die woorde' nie' (mèr). Die dinke' dat ze niet dör 'n knaos,mor dör 'n mug zien gestaoke'. 't Is 'n lang verhaol öm bèj de volgende ütdrukking te komme': Stòt de miene mor öm. Ien 't Rooie Bükske wör gezeid dat 't steet vur:
Vör mien hoef''t allemòl nie' mèr. En opnej wier ik verras' dur de DvD. Daarien steet letterlik: "er een omstoten: een glas (borrel) drinken".
Oorspronkelik zal dus met 'stòt de miene mor üm' letterlik bedoeld zien: Nim mor 'n borrel van mien, oftewel 'n rondje geve'. Mor èvegoed: 't is dus wel 'n zegswies van Hollandse bojjem ... Waoröm d'r zo'n verschil zit tusse' de twee betekenisse'? Daar ku'j inkel mor nor rikraoje'. Meugelik dat de verbastering ien 't Huusses d'r is iengeslope' durdat iemand de ütdrukking al te letterlik nam: Smiet die van mien mor öm: vör mien hoef 't nie' mèr, ofwel gif mien portie mor aan Fikkie. Eigenlik dus 't tegenovergestelde van wat op bladzej 2366 van de DvD steet. ..
Van d'n andere kant: ien Maastrich' kenne' ze krèk d'n eigeste betekenis vur Sjöd miech nog eint in (zie de reactie van J. Elemans, hieronder). En ien dat verband stao'k niet te kieke' as oorspronkelik òk hier wier bedoeld: En gej geleuf da', De Huussese kreet wier vör 't èrs' gebrük' ien de twidde druk (al was 't gestencild) van 't Rooie Bükske (üt 1977).
Naoderhand wier de ütdrukking ge-her-ientroducierd dur Jan Zweers ien zien brieve' vanüt St. Maarten, waor ie 'n hòtje gewèrk' het. De zegswies schöpte 't nog tot Plèkplaotje - de Blèkpraotjes die met de Huussese Dag dur de carnavalsvereniging wiere' verkoch'. En vandaag de dag ku'j 'm zien hange' bij de Gouwen Ingel, die autochtoon Huusse' nog steeds heel eigewies Reintje nüm. 't Bord köm van de Vrienden van Huissen.
Nog effe terugkommend op de vörrige aflevering (Schud nog mor 's ien), daor is 'n stukske üt weggevalle'. 't Verhaol gieng over de ütdrukking: Schud nog mor 's 'n pötje koffie ien. Dit hörde d'r nog bej: 't Pötje koffie is ien de loop der jaore' flink gemodernisierd. Koffie wör zwat dör niemand mer iengeschud üt 'n grote pot. Tegeswoordig wör ieder pötje apart gezet. Je kun kieze' üt capsules (honderd klörrekes) of pads (allerlej smake'). Ien dat opzich' was Huusse' zien tied al ver vörüt. A'j vroeger koffie zette', dan mos' je met de koffiemeule' ers' 'n loodje maole' en daornao ko'j opschudde' (!). En dan ha'j keus üt allerlej smake': Stèrke koffie, gewone koffie (al dan nie' met Buisman), gäötewaoter, slootwaoter, prut, klöts, lierenat, schöttelwaoter en moekefoek. Volges 't Rooie Bükske is dat leste afgeleid van 't Rijnlands. 't Is slappe, ouwe koffie waorbej steeds waoter wier opgeschud. De overeenkoms' tusse' de leste zeuve' smake'? De koffie is nie' te züpe'.
En ien dat geval: Stòt de miene mor um. Mor dan èch'.
Ienschudden (2)
In Mededelingen van de HKH 2011 - nr 2 heb ik met belangstelling kennis genomen van een bijdrage van Jaap Brons over de uitdrukking Schud nog mor's ien.
Uit Maastricht ken ik de zegswijze: Sjöd miech nog eint in, wat daar òòk kan betekenen: je kunt me nog meer vertellen!
Wat ik hier vermeld, omdat ik Brons' verklaring van het woord schudden niet geloof.
Hij zoekt die in het Kleefse Schötting, dat sluis betekent.
En in sluizen wordt water geschut, net iets anders dan geschud, maar vindt Brons, in gesproken taal hör je 't verschil tusse' 'n d en t nie mer.
Daargelaten of dat zo is, voor de herkomst van een woord is het verschil tussen d of t uitermate belangrijk.
J. Elemans
(Wat te näöle’?