't Museum van juffrouwt Hulsman
Uit Mededelingen, jrg. 49, 2024, nr. 3
Dur: Joop Brons
Ooit hè'k 'n afslag ien mien lève' gemis'. lk had stinkend riek kunne' zien (met de naodruk op riek). Dat was ien de tied van mien twidde confrontaosie met juffrouw Hulsman. Zej stoeng bej mien ginneraosie bèter bekend as de Gans. Ze was klein met 'n strak gries knôtje. Tusse' de middag stapte ze altoos parmantig dur de Vicariestraot um thüs wârm te ète'. Dat kon goed, want zej had de twidde klas van de Aloysiusschool - je wit wel: waor now 't Huussese binnendiekse büttewenoude hüs van juffrouw Hulsman te koop was: 'n prachtig monument met dwarse trapgevels. lk gieng bej hur op bezoek:'n karakteristieke deur en daorachter 'n witmarmeren vloer ien de hal. len de hüskamer verdween ze bejna ien de luie stoel waor ze ien zat. Van die kamer herinner ik mien vurral nog de douche die speciaol vur hur ien de dikke muur was gemak'. En verder de lükke' aon de binnenkant van de scheive rame' en de vinsterbanke' waor je ech' op kon zitte'. bad lig'. lk hè eiges nooit bej hur ien Juffrouw L. Hulsman (1954).Wej krege' 'n rondleiding dur wa'j ge de klas gezète', mor de griezelverhaoIe' ken iedereen. 'n Tik met de vierkante lineaol op de vingers a'j nog grond onder de nâgels had zitte', of 'n scheut koud waoter ien de nek a'j nie' rechtop zat ien de schoolbank. Ze hiel' ok elke mèèr (!) toezich' ien de kerk op de kiendere'. Daor kreeg ik van hur 'n keer op mien kop, umda'k met mien kin nie' bove' de communiebank ütkwam.De twidde keer (ze was toen eiges die èrste keer allang wèr vergèète'), was zo'n kleine veertig jaor geleeje'. Mien vrouw en ik wouwe' 'n ander hüs, ien de kom van Huusse'. Via via hôrde' wej dat 't eeu us' 'n museum kon nümme'. De keuke' met eeuwenoude tegeltjes, 't netzo ouwe aonrèch' nog lègger dan krüshogte'.Bove' de gâôtsteen stoeng 'n juweel van 'n blinkende koperen pomp. En aon de ziedkant van de keuke zat 'n lük dat toegang gaf tot 'n handbediende lift. Daormee kon dur de dienstmeid grej vanüt de gewelfde kelders nor de keuke' worde' gehòld, of ète' nor de etages bove' worde' gehese'. Natuurlijk ha'k 't toen motte' kope'. Mor met twee linkerhande' en dan ok nog 's 't verschil tusse' links en rechts nie' kunne' onthouwe', bleef ik twiefele' De volgende keer za'k verraoie waor ik de afslag nor die gouwe toekoms' hè' gemis'.
Wat te nâô[e'?
’t Schäötje op de Määrt
Uit Mededelingen, jrg. 49, 2024, nr. 4
Dur Joop Brons
’n Bietje iengewikkeld is ’t wel: de Huussese kermis vil ien ’t leste weekend van september, mits de diensdag die d’r op volg’ ok nog ien september vil. En tegeswoordig hör daor ok de zaoterdag en de de vrejdag daorveur bej, terwijl op donderdag al met ’t vleiskeure’ wör afgetrap’. Feeste’ ku’j nooit lang genoeg. En zeker nie’ ien Huusse’.
Toen ik nog ’n blaag was stoeng de kermis nog op de Määrt, daorbej nie’ gehinderd dur ’n zwaonebeeld of Hans Gèveling. Sterker nog: ik wit dat op de plèk van Broekman – tegen de Cremerstichting aon – de schommeltent wier gebouwd. De schommels hadde’ de vörm van ’n schäötje en ik mag barste’ as daor de koosnaam van de kermis (en drääimeule’) niet van is afgeleid. D’r zat niks electrisch aon die tent: je mos op eige’ krach’ zo hoog meugelik zien te komme’. De spullebaos zörgde met ’n beweegbaore plank onder iedere schommel da’j nie’ eeuwig kon deurschommele’. Ik hè’ die tent mor één keer gezien en as blaag van ’n jaor of zes ha’j in dát schäötje niks te zuuke’. Dat was vur ‘grote’ minse’. Touwes, net as die Kop van Jut die d’r tegenover stoeng.
Kermis ha’j overal ien Huusse’. Dat begon ien de wèèk d’r veur, as de damclub rondgieng vur de kermiscent. ’n Envelöpke waor je iets (liefs geld) ien kon schuuve’. Bej iedere winkelier ko’j terech’ vur de Humac-bönnekes. Zegeltjes, die iengepläk’ ien ‘n bükske rech’ gave’ op ’n rondje keekewallek, botsautootjes of de drääimeule’. Vur de res’ was je aongeweze’ op kermisgeld van thüs of van ’n gul familielid. De schole’ gave’ vur de gelegenheid twee daag vrej. En zelfs ien de kerk ontsnapte je niet aon ’t naojaorsfeest. D’r was altoos wel iets nodig en daorveur klom pastoor van Kessel of een van ien kapelaons op de prikstoel. Of dat now vur ’n lange mat was vur ’t middenpad of ‘n setje trouwstoele’ vur op ’t priesterkoor. umH
Ok vur de kasteleins was de kermis ien die tied nog ’n feest. En wel zo dat ’t èrste dränkske, de kermisborrel, nog vur rèkening van de kroegbaos kwam. Op mòndag waore’ alle zaole’ ope’. Van Poort van Cleef, tot Harmonie en De Laak – nüm ze allemòl mor op. Je kon je overal te bütte’ gaon aon ’t make’ van de èrste, en alle daorop volgende danse’. Vandaag de dag is inkel de tent bej de Valöm nog ope’ en je mot je ieder jaor afvraoge’ of je daor niet de lèste gao make’.
Wa’ te näöle?
’t Museum van juffrouw Hulsman (2)
Uit Mededelingen, jrg. 49, 2024, nr. 3
Lao’k veurop stelle’ dat ’t hüs van juffrouw Hulsman, met de schots en scheive rame’ en de trapgevels ’n snüpke was. Ik was verkoch’: zie mar ’s da’j ooit zo’n monument ien ’t centrum van Huusse’ op de kop kun tikke’. Drie verdiepinge’ en op de zolder ’n hökske waor de dienstmeid kon slaope’ die ik toch nie’ kon betaole’. A’j aon de büttekant net bove’ ’t dak van Dingemans kiek, dan ku’j nog ’t dichtgemetselde vinster van dat kamertje zien.
Wurrum dan niet? Juffrouw Hulsman was ok hospita van ’n oudere dame, die ik niet zomar op straot moch’ zette’. Gin probleem, d’r was rümte genoeg ien ’t kasteel aon de Langestraot. Mor ik doch’ gedurig da’k wel ’n steuntje ien de rug kon kriege’ van Monumentenzörg. Bu’j belazerd! Ik wier zelfs verplich’ um vur eige’ kop ’n architect van die club ien te hure’ en as ik ’t hart had um eiges aon de gäng te gaon, dan zouwe’ ze mien, bej wies van sprèke’ ok verbouwe’. En geld hadde’ ze al helemòl niet.
Now was ’t aonkoopbedrag – gemète’ nor de norme’ van tegeswoordig – heel aontrekkelik. Umgerekend kon ik ’t hele pand kope’ vur 35.000 euro. Mor de dreigemente’ van Monumentezörg deeje’ de antieke deur dich’. ’t Hele huus was betengeld. As ’t wääide hörde’ je ’t behang klappere’. Vur ’n energielabel was ’t hele alfabet nog niet toereikend. En alles mos’ vernèjd: de keuke’ was ’n historisch juweel, mor niet um te kaoke’. ’n Badkamer was d’r niet: hoogüt ’n badhökske ien de büttemuur van de hüskamer. ’t Zag d’r üt as ’n bojjemloze put. En dat terwijl ik eiges nog gin spieker ien de muur kan slaon, zonder mien eige’ op de vingers te timmere’. Daor had ik juffrouw Hulsman dan wèr niet vur nodig.
Dus met pien in de pens besloot ik af te hake’. Dan mor gin monument. Mor dat docht de volgende koper ok. Die trok zich niks aon van de eise’ van de ärmlastige Monumentenzörgers. Met ’n bulldozer wier alles achter de vurgevel tege’ de vlakte gegooid. De prachtige koperen pomp, ’t antieke aonrech’ en de ouwe tegeltjes üt de keuke’ verdwene’ met onbekende bestemming. Net as trouwes ’t ouwe vröwke dat d’r nog wònde. Ien ’t pand kwame’ vier luxe appartemente’, die now same’ zo’n anderhalf miljoen wèrd zien. Kèr, kèr, kèr wat bun ik braaf gewès’. Mor vurral stom.
Wat te näöle’?
De snoephemel van Betje Barten
Uit Mededelingen, jrg. 49, 2024, nr. 1
Dur Joop Brons
Ien mien belèving was Huusse’ ien mien kiendertied ’n paradies vur snoepers. Zwat iedere winkel verkoch’ ies. Ien ieder geval de merste bakkers, waor je d’r toen nog meer van had dan now kappers. Over ’t algemeen waore’ ’t van die roomiesblokke’, waor je aon weerskante’ ’n kükske mos’ plèkke’. Een dubbeltje vur ’n witte, en vieftien cent vur ’n tweekleurige ijsco. Mor ‘t lekkerste vond eigenlijk ’t ies van Jamin ien de Vierakkerstraot, die mos je zo üt ’t papiereke ète’. Ok ’n dubbeltje. En vur ’n paor cente meer zat d’r ok nog sükkelaoi um ’t ies.D
Raor eigenlijk, van Jamin herinner ik mien eige’ inkel ’t ies terwijl ’t eigenlik de naam had (en nog hèt) ’n snoepwinkel te zien. Dat zal wel komme’ dur de enorme aonzügende werking van Betje Barten: de snüpkeswinkel waor alle Huussese blaag de deur plat liepe’. ’t Winkeltje tegenover de Büttepoort had grote aontrekkingskrach’ op zo’n snoeptod as ik was. Mor de enorme wis zuutigheid stoeng jammer genoeg ien gin verhouding met de paor rammelende cente’ ien mien boksetes.
‘t Waoter liep mien üt de mond bej ’t zien van al da’ lekkers. Ik was vurral gek op ’n stuk Mars, wat ’n godsvermeuge’ koste: ’n kwartje. ’n Paor keer hè’k thüs ’t missiepötje umgekieperd um illegaol te ienvestiere’ ien zo’n Mars. Natuurlik gieng ik dat laoter biechte’, want dan was de zonde vur mien gevül toch wer ’n bietje goedgemak’. Bovendien hadde’ ze ien de missie paoter Jooste’, paoter Èrde en monseigneur Bodewes al. Dus die Mars vur mien kon d’r best van af.
Mor de snoephemel op aorde had, um gelukkig te worde’, nog veul meer dan van die pèperdure marse’. Nim de verrassingszäkskes met as gròtste verrassing da’j eigenlik toch wèr belazerd was. Mor je kon vur ’n dubbeltje ok ’n rölleke drop kope’. Zout, zouter en dubbelzout en a’j d’r eenmaol mee begon dan gieng ’t ene dröpke nao ’t andere ien de mond, nè zolang totda’j zo misselik was dat de dröpkes d’r op eige’ krach’ wer ütkwame’. Zuuthout was d’r ok – ik mein da’ die täkskes ’n stüver kostte’. Kauwe’ totdat ’t snoepgrej begon te lieke’ op ’t schildergereedschap van Thijs (of Toon) van Tinus de Verver. En wa’ dochje van wit-zwart ien van die cellofaon-tütjes. Je had ien die tied nie’ veul nodig um ow eige’ kotsmisselik te ète’.
Betje Barten en tandarts Jopie Berends motte’ destieds hòs wel iets met mekaor hebbe’ gehad. Stèrker nog: ik mag kiespien kriege’ as da’ niet zo was.
Wat te näöle’?
De allernejste Nejje Weg
Uit Mededelingen, jrg. 48, 2023, nr. 5
Dur Joop Brons
Ik kan mien de tied nog heuge’ da’k achter de grach’ bije’ gieng vange’. Diere’ opslütte’ ien ’n jampötje met ’n paor gäätjes ien de deksel… Ach, je wist nie’ bèter. Mor ’t geet mien eigenlijk um de plek: achter de grach’, ’n strook onland van de Gravekamp tot de Aoremse Poort, vol met boch’. Vur blage’ was ‘t ’n spöltuin. As kiend ha’j nog nie’ ien de gaote’ dat daor ’n weg zou komme’, en nie’ zo’n kleintje ok. Hoognodig netuurlik. Op dat moment was ’t hele centrum van Huusse’ ummers nog ’n durgaonde weg: zelfs de GTW-bus ree’ nog dur de Vierakkerstraot um bej de Aoremse Poort de ouwe diek op te gaon. ’t Was ’n drukte van belang ien de kom. Alles ree’ dur mekaor: éénrichtingsverkeer was nog niet ütgevonde’. En tusse’ al ’t snelverkeer ree’ Joop van de Kemp met zien grüntekar, getrokke’ dur ’n hitje. Ok melkboer Jan Bouwmeister kwam met perd en wage’. Petrolieboer Wouters gebrükte ’n bakfiets en grünteboer Remie douwde ’n handkar. En dink niet dat ‘r zoveul plek was ien de Langestraot en de Vierakkerstraot: iedereen had ‘r ok nog ‘s zien eige’ stüpke.
Ik wil mor zegge’ dat ’t altoos behelpe’ is gewès’ ien Huusse’. Mor terug nor achter de grach’. Al vrej snel wier die weg aongeleid, die dur de gemeente Stadswal wier genümd en die dur heel Huusse’ de Nejje Weg wier gedöp’. Echt druk was ’t nog nie’ medeen, mor ’t schelde wel ’n hoop gedoe ien de kom van Huusse’. De enige beveiliging die d’r ien de loop van de tied wier aongebrach’ waore’ ’n paor knipperbolle’, bej ’t krüspunt met de ouwe Nejje Weg, wat dan wer de Van Voorststraot was. Trouwes Achter de Gracht besteet nog steeds: mor dan as offciële naam. Tegenover de paoterslaon, wat dan wer gin offciële naam is.
D’r stoeng ien mien jeugd nog gin inkele flat aon de nejje Nejje Weg, dus wier d’r ok nie’ gemopperd over de herrie van vrachtwagens die d’r trouwes amper vurbejkwame’. Lawaai kwam dukker van tuinders die met hun trekkertje nor de veiling gienge’. Mor ok de blage’ klaagde’ nog niet, ok al was achter de grach’ weg as spöltuin. Speule’ ko’j ummers overal nog. Je kon stoepbande’ zonder gedurig onderbraoke’ te worde’ dur passierende auto’s. Je kon tolle’ zonder da’j bang mos’ zien dat de tol ’n duts ien ’n auto miek. Je kon messepötje speule’, zonder da’ d’r wat gezeid wier over da’j met ’n dolk op zak liep.
De tied is veranderd. Kiendere’ speule’ nauweliks mer op straot. En de hele Stadswal is ’n wal van appartemente’ geworde’. Bewoners näöle’ zo duk en hèvig over de verkeersherrie, dat de gemeente now prakkezier over ’n rondweg. Da’ wör dan wer de allernèjste Nejje Weg.
Wa’ te näöle’?
De krüssing van de Ouwe Nejje Weg (Van Voorststraot) en de Nejje Nejje Weg (Stadswal, tegeswoordig Stadswal Noord).
Aon de plek van de benzinepompe’ van Veenhüs is nog ’t belang van de Van Voorststraot af te lèze’.
Laoter wiere’ aon de Stadswal neergezet en nog wer laoter aon de Nejje Diek.
Let ok op de knipperlichte’, die waorschouwde’ vur ’t zebrapad
Inkel kunstharses ken’ Harrie Bosch
Uit Mededelingen, jrg. 48, 2023, nr. 4
Dur Joop Brons
Efkes beginne’ met wat büttelands, waor de krante’ de leste mònd mee volstaon: ChatGPT AI (Artifial Intelligence). Waor geet dat helemòl over? ’t Steet zo’n bietje vur kunstharses. De kompjoeter schrief van alles wa’j mor zou wille’ op, zoda’j eiges niet mer hoef nao te dinke’. Iedereen is d’r bang veur. Ik nie’. En ik zal ok vertelle’ wurrum niet.
Ik doch les’ namelijk lao’k eiges ’s kieke’ of die kunstharses ok Huusses sprèk of schrief’. Dan hè’k ‘n goeie rede’ um mien zörge’ te make’. Ik begon mor meteen met vraoge’ nor ’t Blèk, ’n Huusses fenomeen waorien over ’t algemeen AOH wör geschreve’: algemeen onbeschaofd Huusses dus. Mor wat zei Kunstharses? Het "Blèk" is een bekende jaarlijkse carnavalsactiviteit in Huissen, een stad in de gemeente Lingewaard in Nederland. Het Blèk wordt gehouden op carnavalszaterdag en staat bekend als een van de hoogtepunten van het carnavalsseizoen in Huissen. Tijdens het Blèk wordt de nieuwe prins van de carnavalsvereniging "De Kraonige Zwaone" (De Kronkelende Zwanen) gepresenteerd aan het publiek.
’t Enige da’ dög ien da’ verhaol is da’ Huusse’ ’n stad is.
Nog zo’n vraog, now over ’t Rooie Bükske. En verrèk. Kunstharses wit van ’t bestaon: Het "Rooie Buukske" is bedoeld om het Huissens dialect te documenteren en te behouden voor toekomstige generaties. Mor vervolges vervil ’t systeem ien ‘n dom genäöl, waor alle bakkers ien Huusse’ same’ nog gin brood van kunne’ bakke’. ’t Bükske zou namelijk oorsponkelijk zien samengesteld dur Harrie Bosch. Niemand ien heel Huusse’ ken Harrie, mor Kunstharses wel. Harrie Bosch was namelijk ’n ‘bekende Huussenaor die zich bezighiel’ met ’t Huusses’.
En zo bu’k nog efkes deurgegaon met ’t kietele’ van kunstharses. Zo wit ik ientusse’ wat hej (of zej netuurlik) aon Huussese ütdrukkinge’ ken. En daor kunne’ de Vriende’ van Huusse’ nog ’n mooi eindje mee vurrüt. Vurropgesteld netuurlik da’ ze nog plèk hebbe’ um nog èèrs ’n brèt aon de muur te spiekere’. Wat doch’ je van “Ut steet as ’n Huussense mäökske”? Ik had d’r nog nooit van gehörd, mor volgens kunstharses (ientusse’ zwat ’n hüsvriend) beteken’ dat: ’t Steet zo vas’ as ’n hüs. En dan Huusses vur ’n rondleiding zoas die dur de Historische Kring wör gegeve’. Zoiets nüm hej ’n rondvluukske.
Nee, ik hè’ gin ängs’ vur kunstharses. Misschien ien de toekoms’, mor van Huusses en geschiedenis wit ie helemòl niks.
Wat te näöle’?